Ενδείξεις περί ελληνικής συνέχειας του έθνους: οι αρχαίοι Ελληνάρες.

Διαχρονικό αλλά και πάντα επίκαιρο, το θέμα της ελληνικής συνέχειας του έθνους από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, έχει προκαλέσει πληθώρα θέσεων και αντιθέσεων, υπέρ της μίας ή της άλλης άποψης. Αυτό το άρθρο θα αναζητήσει ενδείξεις που συνηγορούν υπέρ της συνέχειας, αλλά από έναν διαφορετικό δρόμο, και με πιο παιχνιδιάρικη διάθεση (για να είμαστε και συνεπείς με το όνομα του βλογ). Θα αναζητήσουμε λοιπόν στους αρχαίοι ημών πρόγονοι αγαπημένες συνήθειες, αντιδράσεις, ελαττώματα, και γενικά οτιδήποτε θυμίζει πολύ (έως πάρα πολύ) αυτόν που ορίζουμε ως Νεοέλληνα-Ελληνάρα. Πάμε λοιπόν.

1. Ο Έλληνας της τελευταίας στιγμής.

Πολλές φορές κατηγορούμε τη φυλή μας για το ότι αναβάλλουμε τα πάντα για το τέλος. Η πληρωμή των τελών κυκλοφορίας, η υποβολή της φορολογικής μας δήλωσης, κάθε λογής υποβολή αιτήσεων κλπ. είναι εκκρεμότητες που θα τακτοποιηθούν την τελευταία μέρα της προθεσμίας. Βλέπουμε λοιπόν την τελευταία αυτή ημέρα έναν συνωστισμό στις αρμόδιες υπηρεσίες, έτσι που να μην προλαβαίνουν να εξυπηρετηθούν όλοι και σχεδόν πάντα να πρέπει να δοθεί παράταση.

Μπορεί να ζηλεύουμε τους Ευρωπαίους για τη συνέπειά τους και να απορούμε για ποιο λόγο δεν μπορούμε να τους μοιάσουμε. Μην ανησυχείτε. Οφείλεται στο ελληνικό ΔΝΑ μας. Και οι αρχαίοι κάναν ακριβώς το ίδιο.

Βρισκόμαστε στην Αθήνα του 403 π.Χ., λίγο μετά την πτώση της τυραννίας των Τριάκοντα, της τυραννίας δηλαδή που επέβαλε η νικήτρια Σπάρτη στην ηττημένη Αθήνα με τη λήξη του Πελλοπονησιακού πολέμου. Μιά από τις πρώτες προσπάθειες αποκατάστασης του πολιτεύματος, ήταν να δοθεί αμνηστία σε όσους Αθηναίους πολίτες συνεργάστηκαν με τους Τριάκοντα. Όσοι όμως από αυτούς φοβόντουσαν να μείνουν στην Αθήνα, μπορούσαν να υποβάλλουν αίτηση (θα λέγαμε) για να μετοικήσουν στην Ελευσίνα, διατηρώντας τα πολιτικά τους δικαιώματα. Πολλοί λοιπόν θέλησαν να μετοικήσουν, μας λέει ο Αριστοτέλης, «ωστόσο διαρκώς ανέβαλλαν την υποβολή αίτησης («απογραφήν» στο πρωτότυπο) για τις τελευταίες μέρες, όπως όλοι συνηθίζουν να κάνουν» (Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία, 40.1.1.). Δυστυχώς γι΄αυτούς δεν υπήρξε παράταση προθεσμίας, αλλά το αντίθετο: προκειμένου να μη φύγει πολύς κόσμος, αφαίρεσαν από τη διορία τις τελευταίες μέρες, κι έτσι πολλοί την πάτησαν και μείναν στην Αθήνα.

2. Ο τσαμπουκάς οδηγός.

Μια ολιγόλεπτη βόλτα με το αυτοκίνητο σε οποιονδήποτε ελληνικό δρόμο είναι αρκετή για να εμπεδώσει κάποιος τον Κ.Ε.Ο.Κ. (Κώδικας Ελληνικής Οδικής Κυκλοφορίας): ο κάθε οδηγός έχει πάντα προτεραιότητα και δίκαιο. Το δε δίκιο του θα το υπερασπιστεί σθεναρά όποτε υπάρξει υπόνοια αμφισβήτησης, με ελληνοπρεπείς χειρονομίες, ευρηματικά μπινελίκια και, αν χρειαστεί, με θεαματικό ξυλίκι. Πιστεύει κανείς άραγε ότι το αρχαιοελληνικό ήθος θα συνεπαγόταν και διαφορετική οδική συμπεριφορά, αν οι αρχαίοι είχαν αυτοκίνητα; Χα!

Αρκεί να θυμηθείτε από το σχολείο (όσοι της θεωρητικής κατεύθυνσης) τον «Οιδίποδα Τύραννο» του Σοφοκλή, και τη συνάντηση με τον πατέρα του (τον οποίο δεν γνώριζε) στο περιβόητο εκείνο τρίστρατο. Από τη μια περνούσε ο Λάιος με το κάρο και τη συνοδεία του, κι από την άλλη ο Οιδίποδας πεζός. Στενοί οι δρόμοι τότε, τόσο που κάποιος έπρεπε να κάνει στην άκρη. Έλα όμως που βασιλιάς των Θηβών ο ένας, από βασιλική οικογένεια της Κορίνθου (υιοθετημένος χωρίς να το ξέρει ) ο άλλος, κανείς δεν καταδεχόταν να παραμερίσει. Άρχισαν να βρίζονται, τα παίρνει ο Λάιος και τραβάει μια με το ρόπαλο στο κεφάλι του Οιδίποδα, τα παίρνει ακόμα περισσότερο ο Οιδίποδας και σκοτώνει όχι μόνο το Λάιο αλλά και τη συνοδεία του (καναδυό τρέξαν και γλύτωσαν). Δεν ξέρω γιατί, αλλά πάνω στο διαπληκτισμό τους, σαν να ακούω καθαρά εκείνο το πολύ γνώριμο «ξέρεις ποιος είμαι γω ρε;». Προφανώς δεν ξέραν (πατέρας και γιος). Αυτό που ξέρω εγώ πάντως είναι ότι δε θα’θελα ποτέ να συναπαντήσω σε διασταύρωση κανά -εντελώς- γνήσιο απόγονο του Οιδίποδα!

3. Πάμε (ομηρικό) στοίχημα!

Ο τζόγος (με τη συνοδευόμενη ηθική του) δεν είναι δημοφιλής μόνο στην νεοελληνική κοινωνία. Στη ραψωδία Ψ της Ιλιάδας (στ.450-498) θα δούμε δύο από τα πρωτοπαλλίκαρα των Αχαιών, τον Αίαντα και τον Ιδομενέα, να διαπληκτίζονται και να εμφανίζονται ως οι «πατέρες» του στοιχήματος στον ιππόδρομο. Περιμένουν να δουν το αποτέλεσμα της αρματοδρομίας που γίνεται προς τιμή του νεκρού Πάτροκλου, και προσπαθούν να καταλάβουν από μακριά ποιος είναι πρώτος. Μια (πολύ) ελεύθερη απόδοση του διαλόγου είναι περίπου η εξής:

ΙΔΟΜΕΝΕΑΣ: Νομίζω ότι πρώτος είναι ο παιχτάρας ο Διομήδης.
ΑΙΑΣ: Κοίτα καλλίτερα και μετά μίλα, για να μη λες παπαριές συνέχεια. Δεν βλέπεις ότι είναι ο Εύμηλος;
ΙΔΟΜΕΝΕΑΣ (χολιασμένος): Βλαμένε ψευτόμαγκα και σκατόψυχε! Να βάλουμε στοίχημα ένα τρίποδα, κι όταν θα μου τα σκας θα μάθεις ποιος ήρθε πρώτος.
ΑΙΑΣ: Τι είπες ρε, μη σου...
ΑΧΙΛΛΕΑΣ: Ρε παιδιά πώς κάνετε έτσι, ντροπή! Χαλαρώστε τώρα λίγο να δούμε τον αγώνα.

4. Η πίστη του «θρησκευάμενου» Ελληνάρα και οι παπάδες.

Κάθε Ελληνάρας που σέβεται τον εαυτό του ξέρει ότι μπορεί να κλέψει άφοβα τον πλησίον του και το κράτος, να δείρει τη γυναίκα του, να χτίσει το αυθαίρετό του, και γενικά να κάνει ό,τι γουστάρει η καρδούλα του, αρκεί ... να το «μετανιώνει» τακτικά, προσφέροντας το απαραίτητο φακελάκι στους γιατρούς-σωτήρες της ψυχής, ή κάνοντας γενικά κάποια δωρεά που θα ευαρεστήσει τον θεό, ο οποίος θα δώσει την πολυπόθητη άφεση αμαρτιών (ως φιλεύσπλαχνος που είναι). Κι έτσι, μηδενίζοντας το κοντέρ, θα μπορεί ο ελληναράκος μας να επιδοθεί πάλι (με νέο αέρα) στις αγαπημένες του αμαρτίες. Οι σεβάσμιοι γέροντες κάνουν ό,τι μπορούν να βοηθήσουν τους πιστούς, επιστρατεύοντας για προσκύνημα ακόμα και άγια λείψανα, τίμιο ξύλο, το σκουφί του αϊ-Γιάννη του Ρώσου κλπ. Κάθε τέτοιο προσκύνημα (που συνοδεύεται από τον ταπεινό δίσκο) δίνει credits για μια σουίτα στον παράδεισο. Αλίμονο όμως σε όποιον τα αγνοεί και τα χλευάζει! Η κόλαση τον περιμένει!

Αν και στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ οργανωμένη κάστα ιερατείου (γι΄αυτό και γεννήθηκε η δημοκρατία και η επιστήμη), υπήρχαν πολλοί που παίζαν το ρόλο του γνώριμού μας πιστού ή παπά. Ο λόγος ανήκει αυτούσιος στον Πλάτωνα (σε μετάφραση Ν.Μ. Σκουτερόπουλου, Πλάτωνος Πολιτεία, εκδ. Πόλις, 2003): «Αγύρτες και μάντεις γυροφέρνουν τις πόρτες των πλουσίων και τους πείθουν πως έχουν δύναμη, δοσμένη από τους θεούς, να κάνουν με θυσίες και ξόρκια, ώστε αν έχει ο πλούσιος ή οι πρόγονοί του κανένα κρίμα, να του συγχωρεθεί με χαρές και πανηγύρια [364b5-c2] [...] πείθοντας όχι μόνο άτομα αλλά και πολιτείες ολόκληρες ότι με θυσίες και ξεφαντώματα υπάρχει εξαγνισμός και καθαρμός από τα αδικήματα για όσους είναι ακόμα ζωντανοί, όπως υπάρχουν τελετουργίες και για πεθαμένους, οι λεγόμενες τελετές, οι οποίες μας λυτρώνουν από τις συμφορές του Άλλου Κόσμου, ενώ όσους δεν έχουν τελέσει τέτοιες θυσίες τούς περιμένουν φοβερά πράγματα» [364e5-365a3].

Και πιο κάτω εκθέτει ο Πλάτωνας το συλλογισμό του «πιστού»: «Με το να είμαστε δίκαιοι, απλώς δεν πρόκειται να υποστούμε κάποια τιμωρία από τους θεούς, όμως τα κέρδη που φέρνει η αδικία θα τα χάσουμε. Ενώ, αν είμαστε άδικοι, και αυτό το κέρδος θα το έχουμε και ικετεύοντας τους θεούς, όποτε παραβαίνουμε το δίκιο και κάνουμε το κακό, θα τους πείθουμε ώστε να ξεμπλέκουμε ατιμώρητοι» [366a1-4]. Κι εδώ ας σημειωθεί ότι αυτές είναι οι απόψεις της πλειοψηφίας [366b6].

Δεν μοιάζει η σημερινή μας πλειοψηφία με την τοτινή; Απόγονοι του Πλάτωνα μπορεί να μην είμαστε, πρέπει όμως να’μαστε απόγονοι των συμπολιτών του.

5. Οι «χούλιγκανς» της Ολυμπίας και της... Επιδαύρου.

(Η ανάπτυξη αυτής της παραγράφου βασίζεται κατά κύριο λόγο στο άρθρο του Dominic Malcolm, «Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαιότητα και τη νεωτερικότητα: Ο ρόλος της βίας για την κατανόηση της ανάπτυξης του αθλητισμού» (μτφ. Νάγια Οικονομοπούλου), περιοδικό: Σύγχρονα Θέματα, τ. 85, Ιούλιος 2004. Οι σελίδες στις οποίες θα παραπέμπω πιο κάτω θα αναφέρονται εδώ.)

Συχνά οικτίρουμε την αθλητική μας παιδεία και τον ξεπεσμό του αθλητικού πνεύματος. Και καλά κάνουμε, θα μου πείτε. Κάνουμε όμως καλά να την αντιπαραβάλλουμε με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και ήθος, και να υποστηρίζουμε, μαζί με τον Β. Ουγκώ, ότι «όλα τα πολιτισμένα έθνη έχουν κοινή πατρίδα την Ελλάδα και την Ολυμπία» (σελ. 14);

Ας ρίξουμε μερικές ματιές στην «ατμόσφαιρα» των αρχαίων αγώνων:

ΜΑΤ: «Οι διοργανωτές των αγώνων στην αρχαία Ελλάδα χρησιμοποιούσαν μαστιγωτές και ροπαλοφόρους για να κρατούν υπό έλεγχο και τους θεατές αλλά και τους αγωνιζόμενους [...] οι καυγάδες λόγω μέθης αποτελούσαν τόσο σημαντικό πρόβλημα στη διάρκεια των Πυθίων, στους Δελφούς, ώστε στους θεατές απαγορευόταν να φέρνουν κρασί στο στάδιο» (σελ. 14).

Ευ αγωνίζεσθαι: «Η έννοια του ευ αγωνίζεσθαι είναι μια επινόηση του 19ου αιώνα [...] Οι δρομείς των 400 και των 4.800 μέτρων στους αγώνες της Ολυμπίας αλληλοσπρώχνονταν δυνατά και έβαζαν τρικλοποδιές ο ένας στον άλλο» (σελ. 16).

Ολυμπιακή εκεχειρία: «Η έννοια της ολυμπιακής εκεχειρίας – ενός μηχανισμού για τη διασφάλιση της ασφαλούς μετάβασης των αθλητών και των θεατών που ταξίδευαν προς και από τους αγώνες – η οποία καθιερώθηκε τον 9ο αι. π.Χ., δεν φανερώνει ιδιαίτερα μια ειρηνική και πολιτισμένη κοινωνία, αλλά ένα λαό που ζούσε γνωρίζοντας ότι η κανονική κατάσταση των πραγμάτων σήμαινε ότι το ταξίδι πέρα από τα όρια του τόπου του ήταν εξαιρετικά επικίνδυνο» (σελ. 15). Σήμερα, «όταν διανύουμε μεγάλες αποστάσεις κάνοντας το γύρο του κόσμου [...] είναι πιθανότερο να πάθουμε φλεβική θρόμβωση παρά να δολοφονηθούμε» (σελ. 16).

Για τον «πρωταθλητισμό» και το «ντόπινγκ»: Ο λόγος στον Πλάτωνα: «Αλλά αυτές οι συνήθειες [ενν. των αθλητών] αποκοιμίζουν, επίσης είναι κι επικίνδυνες για την υγεία. Ή δεν το βλέπεις ότι σ΄όλη τους τη ζωή κοιμούνται, κι αν βγουν τόσο δα από την ορισμένη τους δίαιτα παθαίνουν πολλές και σοβαρές διαταραχές αυτοί οι αθλητές;» (μτφ Σκουτερόπουλος) [Πολιτεία, 404a4-7].

Για να επανέλθουμε τώρα στους αρχαίους ματατζήδες. Και καλά στους αγώνες. Αλλά τι δουλειά είχε η παρουσία τους στο αρχαίο θέατρο, όπου οι παραστάσεις ονομάζονταν «διδασκαλίες»; Εάν η παρουσία των ροπαλοφόρων κρινόταν αναγκαία στο θέατρο, σημαίνει πως ήταν σοβαρό το ενδεχόμενο να υπάρξουν θεατές που χρειάζονταν τη ροπαλιά τους για να ηρεμήσουν. Δυστυχώς δεν μπόρεσα να βρω (για να παραπέμψω) την πληροφορία (που διάβασα πριν καιρό) ότι οι θεατές παίρναν μαζί τους φαγητό στο θέατρο, κι άμα δεν τους άρεσε η παράσταση το πετούσαν στους ηθοποιούς. Πάντως, η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (της Εκδοτικής Αθηνών, τόμος Γ2), αναφέρει ότι οι θεατές «ήταν αυθόρμητοι και ανήσυχοι∙ με τις ιαχές τους ενθάρρυναν και επιδοκίμαζαν∙ με τα σφυρίγματα μπορούσαν να κατεβάζουν από τη σκηνή το ένα μετά το άλλο και τα τέσσερα έργα ενός τραγικού» (σελ. 366). Και προσέξτε: αυτές είναι περιπτώσεις που τα αρχαία ΜΑΤ δεν επεμβαίνανε. Σε ποιες περιπτώσεις να επεμβαίναν, οέο;

Κάνω (ο διεσταμμένος) την προβολή στο σήμερα και φαντάζομαι μεσήλικες κυρίες να τρώνε γκλοπιές από ματατζήδες στο Ηρώδειο, επειδή πετούσαν στους ηθοποιούς κεφτεδάκια από τα τάπερ τους!

Επιμύθιο:
Επειδή είναι πολύ δύσκολο να αποδείξουν οι Νεοέλληνες την καταγωγή από τους αρχαίους με βάση τα μεγάλα έργα και τις μεγάλες προσωπικότητες, μπορούν να την αποδείξουν ευκολότερα με τη μέθοδο που προτείνω. Παραδείγματα μπορούν να βρεθούν πολλά ακόμη (μην ξεχνάτε ότι άφησα απέξω κοτζάμ Αριστοφάνη, που πολλές φορές τον νιώθουμε σαν να μιλάει σε μας). Καλή έρευνα.