Παρά τα άπειρα στοιχεία που αποδεικνύουν το αντίθετο, εξακολουθεί να διατηρείται και να αναπαράγεται στις μέρες μας (επισήμως, αλλά και από εθνικιστικούς κύκλους) ο μύθος του κρυφού σχολειού, και ο πρωτεύων ρόλος της εκκλησίας στην πνευματική αφύπνιση του Γένους, που οδήγησε στην Επανάσταση. Έχει επικρατήσει δηλαδή το σχήμα ότι οι Τούρκοι απαγορεύαν στα ελληνόπουλα να μάθουν γράμματα, και τα καημένα τα μαθαίναν στα κρυφά από καλοκάγαθους παπάδες, οι οποίοι όχι μόνο τα δίδασκαν για τους αρχαίους ενδόξους (αν και ειδωλολάτρες ;-)) προγόνους, αλλά και θρέφαν την ψυχούλα τους με επαναστατικά φρονήματα.
Έχουν γραφτεί τόσα πολλά επί τούτου στο ίντερνετ, που είναι περιττό να τα αναπαράγω. Θα αρκεστώ πάντως σε μια-δυο μικρές παρατηρήσεις.
Ας πάρουμε καταρχήν την περίπτωση των Ιωαννίνων, ένα από τα μέρη όπου υποστηρίζεται η ύπαρξη κρυφού σχολειού. Τα Γιάννενα παραδόθηκαν ειρηνικά στους Τούρκους το 1430, και σε αντάλλαγμα απέκτησαν πολλά προνόμια: «να διατηρήσουν τις εκκλησίες τους, να έχουν μητροπολίτη και να γίνει σεβαστή η ζωή τους και η περιουσία τους», έτσι ώστε η πόλη «έζησε υπό προνομιακό καθεστώς για πολλά χρόνια» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ, σελ. 203). Όσο για την τελευταία γενιά της προεπαναστατικής Ελλάδας στα Γιάννενα, μορφώθηκε από τα σχολεία των Ζωσιμάδων, τη σχολή του Ζώη Καπλάνη, του Μπαλάνου και άλλων.
Σχετικά με τη γενικότερη κατάσταση στον ελλαδικό χώρο, η πνευματική πενία τα πρώτα χρόνια μετά την Άλωση είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, «οι Τούρκοι δεν φαίνεται ότι απαγόρευαν τη λειτουργία σχολείων, αφού δεν έχουμε ούτε ένα παράδειγμα αρνήσεως των τουρκικών αρχών να δώσουν άδεια λειτουργίας σχολείου ή βίαιου κλεισίματος σχολείου από Τούρκους. Οι αντίθετες πληροφορίες είναι πολύ μεταγενέστερες και πρέπει να συσχετισθούν με τον θρύλο του Κρυφού Σχολειού.» (Ιστ. Ελλ. Έθ., τ. Ι, σελ. 370).
Ειδικά κατά την τελευταία γενιά της Τουρκοκρατίας, υπήρξε σε όλον τον ελλαδικό χώρο πνευματική άνοιξη με ίδρυση εκατοντάδων σχολείων (να παραπέμψω μια ακόμη φορά στην Ιστ. Ελλ. Έθ., τ. ΙΑ, σελ. 306 κ.ε., αλλά και στο καύχημα του Κοσμά του Αιτωλού, για το πόσα σχολεία ίδρυσε. Θα μου πειτε ότι τον σκοτώσανε. Αν όμως ήταν αυτός ο λόγος, δε θα προλάβαινε να ιδρύσει εκατόν-φεύγα σχολεία. Θα τον καθάριζαν στα πρώτα 10. Και δεν έχουμε μαρτυρία ότι μετά τα κλείσανε).
Έπειτα, ας ακούσουμε και τα λόγια ενός κληρικού, του Νεόφυτου Βάμβα, για τη στάση της Τουρκίας από τη μια και της Εκκλησίας από την άλλη: «Είτε από αδιαφορία , είτε ως αρχή, η Υψηλή Πύλη ποτέ δεν εναντιώθηκε στην αναγέννηση των γραμμάτων στην Ελλάδα. Οι πιο πραγματικοί εχθροί σ’ αυτή την ευτυχισμένη αποκατάσταση βρίσκονται μέσα στους κόλπους μας∙ κι αν οι προσπάθειές μας κατορθώσουν να δαμάσουν τις προκαταλήψεις ή την αδιαφορία αυτού του πανίσχυρου κλήρου, που αποτελεί σήμερα το πρώτο σώμα του ελληνικού έθνους, πολύ λίγα θα απομένουν να γίνουν προκειμένου για τους Τούρκους» (Ιστ. Ελλ. Έθ., τ. ΙΑ, σελ. 308. Για το ποιος ήταν ο Βάμβας, βλ. εδώ.
Για το τι εννοεί ο Βάμβας λέγοντας «πραγματικοί εχθροί», πάρτε μια γεύση από τούτο: «Σε μια πατριαρχική εγκύκλιο (1819) υπογραμμίζεται η καινούρια συνήθεια την οποία απαγορεύει: το γεγονός ότι δίνονται στο βάπτισμα των νεογνών αρχαία, μη χριστιανικά, ονόματα. Στα 1819, αποφασίζει το Πατριαρχείο να καταρτίσει καταλόγους απαγορευμένων βιβλίων (Κ.Θ.Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, εκδ. Ερμής, σελ. 261).
Πάρτε και μια γεύση ακόμα από τα λόγια του κληρικού Αθανάσιου Πάριου, διευθυντή της Σχολής του Γένους της Θεσσαλονίκης, της Μεγάλης Σχολής της Βασιλεύουσας, και της Σχολής της Χίου (όλες αυτές επί Τουρκοκρατίας πάντα). Λέει μεταξύ άλλων: «Μακράν η διαλεκτική σχέση. Μακράν η πολύσχημος Γεωμετρία. Μακράν η κενέμφατος [= «κούφια»] Άλγεβρα. Μακράν κάθε ανθρώπινη επιστήμη και μάθησις. Εις τα εξ αποκαλύψεως δεν ζητείται απόδειξις, αλλά πίστις» (Ν. Ψημμένος, η Ελληνική Φιλοσοφία, τ. Β’, σελ. 496). Τον άνθρωπο αυτόν η Εκκλησία τον ανακήρυξε «Άγιο» το1995
(http://www.i-m-paronaxias.gr/byzantine-monasteries/athanasios_parios.html).
Αυτά πιστεύω να αρκούν για να φανεί ότι το κρυφό σχολειό ήταν μύθος. Δεν ήταν κρυφό, διότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να κρύβεται. Οι επαναστατικές ιδέες σαφώς και διαδίδονταν στα μουλωχτά. Η ιδέα όμως του κρυφού σχολειού υπονοεί ότι απαγορευόταν από τους Τούρκους η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, της θρησκείας και του ελληνικού πολιτισμού, κάτι που είναι πέρα για πέρα ψευδές. Το πρόβλημα στην πνευματική αναγέννηση δεν ήταν η Υψηλή Πύλη, αλλά τα πατριαρχικά φιρμάνια. Δεν τίθεται ζήτημα ύπαρξης κρυφών σχολειών, αλλά ζήτημα «κόντρας» μεταξύ εκκλησιαστικών και προοδευτικών σχολών, που όλες τους ήταν φανερότατες.
Έχουν γραφτεί τόσα πολλά επί τούτου στο ίντερνετ, που είναι περιττό να τα αναπαράγω. Θα αρκεστώ πάντως σε μια-δυο μικρές παρατηρήσεις.
Ας πάρουμε καταρχήν την περίπτωση των Ιωαννίνων, ένα από τα μέρη όπου υποστηρίζεται η ύπαρξη κρυφού σχολειού. Τα Γιάννενα παραδόθηκαν ειρηνικά στους Τούρκους το 1430, και σε αντάλλαγμα απέκτησαν πολλά προνόμια: «να διατηρήσουν τις εκκλησίες τους, να έχουν μητροπολίτη και να γίνει σεβαστή η ζωή τους και η περιουσία τους», έτσι ώστε η πόλη «έζησε υπό προνομιακό καθεστώς για πολλά χρόνια» (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Θ, σελ. 203). Όσο για την τελευταία γενιά της προεπαναστατικής Ελλάδας στα Γιάννενα, μορφώθηκε από τα σχολεία των Ζωσιμάδων, τη σχολή του Ζώη Καπλάνη, του Μπαλάνου και άλλων.
Σχετικά με τη γενικότερη κατάσταση στον ελλαδικό χώρο, η πνευματική πενία τα πρώτα χρόνια μετά την Άλωση είναι αδιαμφισβήτητη. Ωστόσο, «οι Τούρκοι δεν φαίνεται ότι απαγόρευαν τη λειτουργία σχολείων, αφού δεν έχουμε ούτε ένα παράδειγμα αρνήσεως των τουρκικών αρχών να δώσουν άδεια λειτουργίας σχολείου ή βίαιου κλεισίματος σχολείου από Τούρκους. Οι αντίθετες πληροφορίες είναι πολύ μεταγενέστερες και πρέπει να συσχετισθούν με τον θρύλο του Κρυφού Σχολειού.» (Ιστ. Ελλ. Έθ., τ. Ι, σελ. 370).
Ειδικά κατά την τελευταία γενιά της Τουρκοκρατίας, υπήρξε σε όλον τον ελλαδικό χώρο πνευματική άνοιξη με ίδρυση εκατοντάδων σχολείων (να παραπέμψω μια ακόμη φορά στην Ιστ. Ελλ. Έθ., τ. ΙΑ, σελ. 306 κ.ε., αλλά και στο καύχημα του Κοσμά του Αιτωλού, για το πόσα σχολεία ίδρυσε. Θα μου πειτε ότι τον σκοτώσανε. Αν όμως ήταν αυτός ο λόγος, δε θα προλάβαινε να ιδρύσει εκατόν-φεύγα σχολεία. Θα τον καθάριζαν στα πρώτα 10. Και δεν έχουμε μαρτυρία ότι μετά τα κλείσανε).
Έπειτα, ας ακούσουμε και τα λόγια ενός κληρικού, του Νεόφυτου Βάμβα, για τη στάση της Τουρκίας από τη μια και της Εκκλησίας από την άλλη: «Είτε από αδιαφορία , είτε ως αρχή, η Υψηλή Πύλη ποτέ δεν εναντιώθηκε στην αναγέννηση των γραμμάτων στην Ελλάδα. Οι πιο πραγματικοί εχθροί σ’ αυτή την ευτυχισμένη αποκατάσταση βρίσκονται μέσα στους κόλπους μας∙ κι αν οι προσπάθειές μας κατορθώσουν να δαμάσουν τις προκαταλήψεις ή την αδιαφορία αυτού του πανίσχυρου κλήρου, που αποτελεί σήμερα το πρώτο σώμα του ελληνικού έθνους, πολύ λίγα θα απομένουν να γίνουν προκειμένου για τους Τούρκους» (Ιστ. Ελλ. Έθ., τ. ΙΑ, σελ. 308. Για το ποιος ήταν ο Βάμβας, βλ. εδώ.
Για το τι εννοεί ο Βάμβας λέγοντας «πραγματικοί εχθροί», πάρτε μια γεύση από τούτο: «Σε μια πατριαρχική εγκύκλιο (1819) υπογραμμίζεται η καινούρια συνήθεια την οποία απαγορεύει: το γεγονός ότι δίνονται στο βάπτισμα των νεογνών αρχαία, μη χριστιανικά, ονόματα. Στα 1819, αποφασίζει το Πατριαρχείο να καταρτίσει καταλόγους απαγορευμένων βιβλίων (Κ.Θ.Δημαράς, Νεοελληνικός Διαφωτισμός, εκδ. Ερμής, σελ. 261).
Πάρτε και μια γεύση ακόμα από τα λόγια του κληρικού Αθανάσιου Πάριου, διευθυντή της Σχολής του Γένους της Θεσσαλονίκης, της Μεγάλης Σχολής της Βασιλεύουσας, και της Σχολής της Χίου (όλες αυτές επί Τουρκοκρατίας πάντα). Λέει μεταξύ άλλων: «Μακράν η διαλεκτική σχέση. Μακράν η πολύσχημος Γεωμετρία. Μακράν η κενέμφατος [= «κούφια»] Άλγεβρα. Μακράν κάθε ανθρώπινη επιστήμη και μάθησις. Εις τα εξ αποκαλύψεως δεν ζητείται απόδειξις, αλλά πίστις» (Ν. Ψημμένος, η Ελληνική Φιλοσοφία, τ. Β’, σελ. 496). Τον άνθρωπο αυτόν η Εκκλησία τον ανακήρυξε «Άγιο» το1995
(http://www.i-m-paronaxias.gr/byzantine-monasteries/athanasios_parios.html).
Αυτά πιστεύω να αρκούν για να φανεί ότι το κρυφό σχολειό ήταν μύθος. Δεν ήταν κρυφό, διότι δεν υπήρχε κανένας λόγος να κρύβεται. Οι επαναστατικές ιδέες σαφώς και διαδίδονταν στα μουλωχτά. Η ιδέα όμως του κρυφού σχολειού υπονοεί ότι απαγορευόταν από τους Τούρκους η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, της θρησκείας και του ελληνικού πολιτισμού, κάτι που είναι πέρα για πέρα ψευδές. Το πρόβλημα στην πνευματική αναγέννηση δεν ήταν η Υψηλή Πύλη, αλλά τα πατριαρχικά φιρμάνια. Δεν τίθεται ζήτημα ύπαρξης κρυφών σχολειών, αλλά ζήτημα «κόντρας» μεταξύ εκκλησιαστικών και προοδευτικών σχολών, που όλες τους ήταν φανερότατες.
1 σχόλιο:
Σημερα το μειζον θεμα στην ελληνικη παιδεια ειναι οτι το βιβλιο της Ιστοριας της Στ΄Δημοτικου εγραφε οτι το κρυφο σχολειο δεν υφιστατο. Οι "ελληνες" γονεις ταραχτηκαν πολυ!Δεν θα μαθουν τα καμαρια τους οτι οι ενδοξοι προγονοι μας μαθαιναν κρυφα γραμματα υπο το φως ενος κεριου. Το γεγονος οτι σημερα τα παιδια απο την ηλικια των 8 χρονων αμφισβητουν την χρησιμοτητα του σχολειου δεν πανικοβαλει κανεναν; Η αρνηση τους να ενταχθουν στην μαθησιακη διαδικασια και η αμφισβητηση της γνωσης ειναι τα κυριαρχα στοιχεια στην ελληνικη εκπαιδευση απο το δημοτικο πλεον και οχι στις τελευταιες ταξεις του λυκειου οπως συνεβαινε παλαιοτερα. Πολλοι μαθητες ισχυρζονται οτι ο λογος που ερχονται στο σχολειο ειναι γιατι η εκπαιδευση ειναι υποχρεωτικη στην χωρα μας και αν δεν φοιτουσαν θα ηταν παρανομοι. Αλλα εμας αυτο που μας ενοχλει ειναι οτι δεν υπηρχε η εννοια του κρυφου σχολειου επι τουρκοκρατιας!Σοβαροφανεια ή στρουθοκαμιλισμος;
Δημοσίευση σχολίου